(ภาพ: พังงา - นัยนา เทศนา)

พิศวง  Thismiaceae  พืชล้มลุกกินซากอาศัยเชื้อรา (myco-heterotrophic plants) ใบคล้ายเกล็ด ใบประดับคล้ายใบ ติดใต้ดอก ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นช่อกระจะ กลีบรวม 6 กลีบ เรียง 2 วง ขนาดเท่า ๆ กัน หรือ 3 กลีบวงในใหญ่กว่าเล็กน้อย เชื่อมติดกันคล้ายหมวก มีรูเปิด 3 ด้าน ปลายกลีบมักมีรยางค์ เกสรเพศผู้ 6 อัน เรียงติดกันเป็นหลอด ติดห้อยลงจากวงสันนูน (annulus) ก้านชูอับเรณูสั้นคล้ายริบบิ้น อับเรณูมี 2 ช่อง แยกกันด้วยแกนอับเรณู ปลายและโคนมักมีรยางค์ รังไข่ใต้วงกลีบ มีช่องเดียว ออวุลจำนวนมาก เกสรเพศเมียยาวเท่า ๆ หลอดกลีบรวม ก้านสั้น ยอดเกสรแยก 3 แฉก ติดทน ผลสดรูปถ้วย แตกตามขวางที่ปลาย เมล็ดขนาดเล็กจำนวนมาก


สกุล Thismia เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Burmanniaceae ภายใต้วงศ์ย่อย Thismioideae มีมากกว่า 50 ชนิด พบในอเมริกาและแอฟริกาเขตร้อน เอเชีย และออสเตรเลีย ในไทยมีประมาณ 7 ชนิด ชื่อสกุลตั้งตามนักจุลชีววิทยาชาวอังกฤษ Thomas Smith ในช่วงต้น ๆ ของคริสต์ศตวรรษที่ 18 โดยการเรียงพยัญชนะใหม่


Thismia gardneriana Hook. f. ex Thwaites
พืชล้มลุกกินซาก สูงได้ถึง 8 ซม. ใบรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยาว 1.5-3 มม. มี 1-5 ดอก ใบประดับคล้ายใบรูปลิ่มแคบ ยาวประมาณ 5 มม. หลอดกลีบสีเหลืองอมส้ม รูปถ้วย ยาว 0.7-1.2 ซม. กลีบรวมสีเหลือง กลีบวงนอกรูปรีเกือบกลม ยาว 1.5-2 มม. กลีบวงในเรียวแคบเป็นรยางค์รูปเส้นด้าย ยาว 1.4-2.2 ซม. วงสันนูนหนา ก้านเกสรเพศผู้แผ่กว้าง แกนอับเรณูแบนกว้างรูปสี่เหลี่ยม มีรยางค์คล้ายปีก ขอบที่โคนจัก 2 พู

พบที่ศรีลังกา และภาคใต้ของไทยที่ระนอง และพังงา ขึ้นใต้ร่มเงาในป่าดิบชื้นความสูงระดับต่ำ ๆ




พิศวง: หลอดกลีบรูปถ้วย สีเข้ม กลีบสีเหลืองอมส้ม กลีบวงนอกรูปรีเกือบกลม กลีบวงในเรียวแคบเป็นรยางค์รูปเส้นด้าย (ภาพ: ระนอง - ราชันย์ ภู่มา)



Thismia alba Holttum ex Jonker
พืชล้มลุกกินซาก ลำต้นสั้น บางครั้งแตกแขนง ใบรูปใบหอก ยาว 3-4 มม บางใส มี 1-3 ดอก ใบประดับ 3 อัน หลอดกลีบรูประฆังสีขาว ยาวประมาณ 1 ซม. มีริ้ว 6 ริ้ว ระหว่างริ้วเป็นเส้นแถบเหลือง กลีบรวมสีเหลือง รูปสามเหลี่ยม ยาว 3-4 มม. ทั้ง 6 กลีบมีรยางค์สีขาวรูปเส้นด้าย ยาวได้ถึง 1.5 ซม. วงสันนูนหนาสีเหลือง ก้านชูอับเรณูหนา ปลายมีรยางค์ แกนอับเรณูแผ่กว้างคล้ายปีกรูปสี่เหลี่ยม ที่โคนมีต่อมน้ำต้อย 2 ต่อม ผลสดรูปถ้วยสีน้ำตาล ยาวประมาณ 6 มม.

พบที่คาบสมุทรมลายู และภาคใต้ของไทยที่สงขลา พังงา ขึ้นกระจายห่าง ๆ ในป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 300 เมตร





พิศวงขาว: ใบคล้ายเกล็ด หลอดกลีบดอกรูประฆัง สีขาว มีริ้ว กลีบสีเหลือง ทั้ง 6 กลีบมีรยางค์สีขาวรูปเส้นด้าย ผลสดรูปถ้วย (ภาพ: นครศรีธรรมราช - ธรรมรัตน์ พุทธไทย)



(ภาพ: นครศรีธรรมราช - ธรรมรัตน์ พุทธไทย)




ที่มา  สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช  กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช